De voormalige gemeente Zaandijk maakt onderdeel uit van de Zaanstreek en ligt westelijk van de Zaan tussen de gemeenten Westzaan, Wormerveer en Koog aan de Zaan in. Tot 1974 was de gemeente een zelfstandige gemeente. Per 1 januari 1974 is Zaandijk gefuseerd met een aantal andere Zaangemeenten tot de gemeente Zaanstad.

In de periode 1940-1945 is in de gemeente de oorlog goed merkbaar. Veel inwoners van de gemeente Zaandijk worden opgeroepen voor verplichte tewerkstelling, verschillende huizen in de gemeente worden door de Duitsers in brand gestoken en een aantal inwoners komt om het leven. Daarnaast duiken verschillende mensen onder en moet de Nederlandse Hervormde Kerk zijn luidklok inleveren zodat deze omgesmolten kan worden voor de Duitse oorlogsindustrie. Het verzet laat ook van zich spreken door met Kerst 1944 een overval op het huis van de gemeentesecretaris en het gemeentehuis te plegen waarbij onder andere het bevolkingsregister, het straatregister en enkele geboorteregisters worden gestolen. * 
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kan burgemeester A.H. van Gelderen lang op zijn post blijven, maar in 1944 is hij genoodzaakt om onder te duiken. Hij wordt opgevolgd door P.J. Volkers. De twee wethouders H. Rem en P. Brand willen niet met een NSB-burgemeester samenwerken en staken hun werkzaamheden. Het gemeentepersoneel neemt ook ontslag. *  Na afloop van de oorlog wordt een noodgemeenteraad geïnstalleerd die tot 14 augustus 1945 heeft gefunctioneerd. Door ziekte is burgemeester Van Gelderen niet in staat zijn functie te hervatten en wordt H. Rem benoemd tot waarnemend burgemeester. In 1946 herneemt Van Gelderen zijn functie.

Eén van de belangrijkste naoorlogse beleidsthema’s is de woningbouw. De gemeente start in 1948 met het aankopen en slopen van krotten. Daarnaast verleent zij financiële steun aan woningbouwvereniging Zaandijk om nieuwe woningen te bouwen. Ook zal de gemeente in de decennia die volgen zelf woningen laten bouwen en die overdragen aan de woningbouwvereniging. *  Uitbreiding van het woningaanbod is hard nodig, want het aantal inwoners stijgt tussen 1940 en 1980 van 3775 inwoners tot 5704. Er vindt woningbouw plaats door uitbreiding van de wijk Rooswijk en de ‘Bomenbuurt’. Daarnaast komt er een woonwijkje bij ‘om de Noord’ en op het terrein van de voormalige houthandel Donker. Ook worden plannen ontwikkeld om het Westzijderveld tussen Zaandijk en Wormerveer te ontwikkelen, maar de start van de woningbouw zal pas plaatsvinden in 1991. * 

Met het oog op vergaande samenwerking tussen de Zaanse gemeenten wordt begin 1967 het Ontwikkelingsschap Zaanstreek opgericht. Zaandijk sluit zich pas ruim een jaar later aan, op 1 augustus 1968 bij deze samenwerkingregeling. In de Zaanstreek werken de gemeenten al langer samen door het aangaan van gemeenschappelijke regelingen op diverse gebieden. Het motief van de gemeente Zaandijk om toe te treden, is om de realisatie van een nieuwe woonwijk te bewerkstelligen. Deze geplande woonwijk komt te liggen in een gebied dat eigendom is van drie gemeenten. Door toetreding in het Ontwikkelingsschap zou de realisatie van het plan Guisveld onder verantwoording van het schap komen te liggen waardoor een snellere woningbouw waarschijnlijker wordt geacht. *  Hoewel een aantal gemeenten het Ontwikkelingsschap als opstap naar de samenvoeging van de zeven betrokken gemeenten ziet, wil Zaandijk het Ontwikkelingsschap slechts uitbouwen tot een gewest (Gewest Zaanstreek). In een gemeenteraadsvergadering in 1968 stemt de gemeenteraad van Zaandijk met een meerderheid van één stem tegen de fusie tot één grote gemeente. Ondanks dit besluit, beslist de Tweede Kamer anders. De gemeenten Assendelft, Krommenie, Wormerveer, Koog aan de Zaan, Westzaan, Zaandam en ook Zaandijk moeten fuseren. Per 1 januari 1974 wordt de gemeente Zaanstad ingesteld en wordt de gemeente Zaandijk opgeheven.

Gemeentelijke organisatie

Burgemeesters van de gemeente Zaandijk
• A.H. van Gelderen (1935-1944 en 1946-1964)
• H. Rem Pz (1945-1946) vervangend burgemeester in verband met ziekte van burgemeester Van Gelderen
• P. Brand (1946) vervangend burgemeester in verband met ziekte van burgemeester Van Gelderen
• P.J. Volkers (1944-1945)
• G. Oosterbaan (1965-1971)
• R. Bakker (1971-1972) waarnemend burgemeester
• F.X.M. Etman (1972-1973) waarnemend burgemeester

Organisatiestructuur van de gemeente

1942-1973
• Secretarie
o Afdeling I
o Afdeling II
• Gemeentelijke sociale dienst (de gemeentelijke dienst voor sociale zaken is ingesteld in 1945 en opgeheven eind 1964. Daarna is de gemeentelijke Sociale Dienst ingesteld)
• Afdeling financiën
• Afdeling algemene zaken
• Afdeling Gemeentewerken
o Administratie
o Bouwkundige afdeling
o Civiel technische afdeling
• Grondbedrijf (ingesteld in 1948)

Door de toetreding tot het Ontwikkelingsschap Zaanstreek in 1968, werd een aantal gemeentelijke taken door deze organisatie overgenomen. Daarnaast was de gemeente Zaandijk bij tal van gemeenschappelijke regelingen met andere gemeenten in de Zaanstreek aangesloten, waardoor bepaalde taken door deze regelingen werden uitgevoerd. In eerste instantie werden bij het Ontwikkelingsschap taken op het gebied van ruimtelijke ordening en het grondbeheer gelegd. Later zijn daar andere gemeentelijke taken bijgekomen, zoals openluchtrecreatie, milieubeheer en openbare werken.