Marie Visser begon in 1958 bij het Gemeentelijk Ziekenhuis in de Frans Halsstraat te Zaandam als secretaresse/typiste. Het ziekenhuis ging over in het Julianaziekenhuis, vervolgens in “De Heel” en uiteindelijk in het Zaans Medisch Centrum (ZMC). Marie, die zich opwerkte tot eerste administratief medewerkster op de Personeelsadministratie, bleef op haar post. In 1991 werd haar gevraagd om zich ook met het ziekenhuisarchief bezig te houden. Dat leek haar wel wat. In 1992 ging Marie met de VUT, maar met het archief is ze nooit opgehouden. 

Luut Visser (geen familie!!) begon in 1973 bij het Johannes Ziekenhuis op de financiële administratie  en was vanaf 1991 directie-secretaris bij  De Heel.

Een paar jaar na Marie werd ook hij gevraagd om toe te treden tot de Commissie Historie Zaanse Ziekenhuizen (CHZZ). Zijn motto is: “In het verleden ligt je toekomst!” dus hij is meer dan geschikt voor deze functie.

Bij ons gesprek schuift ook Nel van Loon-Hogewoning aan. Zij is eveneens lid van de CHZZ en coördineert de werkzaamheden op het Gemeentearchief. Bij haar was de liefde voor het archief niet vanzelfsprekend: thuis heeft ze nogal wat papieren van haar ouders weggegooid. Maar sinds ze in aanraking kwam met het ziekenhuisarchief, met bevlogen mensen die je enthousiast vertellen over een bijzonder dossier, begrijpt ze het geluksgevoel dat daarmee gepaard kan gaan. En heeft ze spijt van haar eerdere opruimwoede…

Het ziekenhuisarchief begon met dokter Van Soeren

Dr. Frank van Soeren zag er als eerste het belang van in om de archieven van de Zaanse ziekenhuizen te bewaren voor de toekomst. Van Soeren was internist, na zijn pensionering heeft hij het archief als hobby opgepakt. Hij startte de Commissie Historie Zaanse Ziekenhuizen (CHZZ) in 1991, verzamelde foto’s, medische instrumenten en notulenboeken en haalde er mensen zoals Marie en Luut bij.

In het ziekenhuis hadden ze een plek in het oude personeelshuis (ook wel bekend als de zusterflat, langs het parkeerterrein) en later op de 5e etage van het hoofdgebouw. In de ruime hal hebben ze destijds vele tentoonstellingen verzorgd, bijvoorbeeld over het ziekenhuis in oorlogstijd.

 

De glas-in-loodramen

Kent u ze nog: de glas-in-loodramen uit het trappenhuis van het ZMC? Ik heb ze altijd mooi gevonden en nu ik van Marie, Luut en Nel hoor dat die nog uit het St. Jan Ziekenhuis met de nonnen komen, vind ik de ramen extra speciaal. In het St. Jan was een kapel met glas-in-loodramen. Na de samenvoeging van het Johannes en het Julianaziekenhuis tot “De Heel” kregen de ramen een plek in het trappenhuis van het oude Julianagebouw van de 1e t/m de 5e verdieping. 

De CHZZ heeft er mede ervoor gezorgd dat deze ramen, die de zeven werken van barmhartigheid voorstellen, nu blijvend geplaatst zijn in de Bonifatius kerk. Met de Open Monumentendagen op 9 en 10 september 2017 stonden de CHZZ-leden daar zelf om te vertellen over de ramen en over de kerkelijke objecten uit de kapel van het St. Jan ziekenhuis, die er toen ook tentoongesteld werden. Een topdag met veel enthousiaste bezoekers!

Met Frans Hoving, gemeentearchivaris, heeft Nel al plannen om in de vitrine van het Gemeentearchief, in de publiekshal van het stadhuis, hun topstukken te exposeren. Als het kan ook de kazuifels die ze in bezit hebben - kleding van de pastoor uit het St. Jan.

 

Geluk in het archief

Wat maakt nu dat deze vrijwilligers elke vrijdag weer naar het Gemeentearchief komen om hun ziekenhuisarchieven te beschrijven en te verzorgen?

Luut heeft veel interesse in de bestuurlijke ontwikkeling: van een driehoofdige naar tweehoofdige leiding, dan naar een éénhoofdige leiding en dan toch weer naar tweehoofdig. Hoe zich dat door de tijd ontwikkeld heeft, lees je bijvoorbeeld terug in uitnodigingen voor jubilea. Luut: “Uitnodigingen vormen een groot deel van rubriek nummer 67, Organisatie. Geschiedenis, het totaalplaatje, blijft me boeien. Als je eraan begint, moet je er van houden, anders moet je er niet aan beginnen.” Gezien Luuts grondige kennis van de rubrieken vermoed ik dat Luut niet alleen van geschiedenis, maar ook van archiveren houdt.

Nels hart gaat juist sneller kloppen van de beeldbank met foto’s, waarin de wereld van het ziekenhuis aan je voorbij trekt. “Bijzonder om te zien wat we vroeger normaal vonden: als een verpleegster haar diploma gehaald had, werd er uitgebreid geluncht met de directeur en veel dames die sjiek gekleed waren.”

In de periode van De Heel bestond er een bedrijfsbrandweer in het ziekenhuis, er was de ziekenhuisband Dislocation waar verschillende medewerkers en specialisten in speelden. Het ziekenhuis was een wereld op zich en de vrijwilligers zetten zich in om die wereld voor het nageslacht te bewaren. Wie zelf de foto’s wil bekijken, kan terecht op de Beeldbank Historie Zaanse Ziekenhuizen.

Marie is gehecht aan de papieren documenten. “Het is fantastisch dat we de notulenboeken van het St. Jan nog hebben, handgeschreven, vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw. Daarin is keurig bijgehouden welke doktoren geld ingezameld hebben voor de glas-in-loodramen.” Op de personeelsadministratie werkte ze de laatste jaren ook al met de computer, maar Marie beleefde toch telkens een triomfantelijk geluksmoment als ze iets in de kaartenbak terugvond wat men niet in de computer kon vinden. De kaartenbak, een doos met blauwe personeelskaarten voor de mannen en roze voor de vrouwen.

 

Het nieuwe ZMC werkt papierloos

Het nieuwe ZMC werkt papierloos en de CHZZ heeft daarom begin 2017 een nieuwe werkplek gevonden in het Gemeentearchief. Bestuursvoorzitter Wouter van der Kam van het ZMC heeft zich er persoonlijk hard voor gemaakt dat de collectie en de vrijwilligers goed terecht kwamen.

Collega’s van het Gemeentearchief hebben samen met de vrijwilligers de archieven uitgezocht die een plek krijgen in het depot van het Gemeentearchief. Denk daarbij aan de notulenboeken van het St. Jan, maar Marie weet dat er nog oudere stukken bij zijn uit het Gemeenteziekenhuis van eind 19e eeuw, toen de overheid barakken liet bouwen om patiënten met tbc op te bergen.

In De Schepel, oorspronkelijk een molenschuur in Wormer, liggen nu oude instrumenten, oude apparaten zoals een ouderwetse couveuse, krantenknipsels en foto’s van de CHZZ opgeslagen.

 

Het geheugen van…

Bij het Gemeentearchief hebben Marie, Luut, Nel en de andere leden van de commissie voorlopig genoeg werk. Het papieren archief gaat nog eens door hun handen om klaar te maken voor het gemeentelijk depot: zo moeten alle nietjes eruit om de dossiers voor lange tijd goed te houden. Maar veel belangrijker is dat het geweldige geheugen van zowel Luut als Marie zorgt dat de hiaten in het bewaarde archief gevuld worden. Zo blijft de wereld van de Zaanse ziekenhuizen bewaard als een logisch verhaal!